Hoe veilig zijn cosmetica op de Europese markt?

Wanneer heb je voor het laatst het ingrediëntenetiket op een fles shampoo gelezen? Heb je ooit geniesd bij het aanbrengen van gezichtspoeder? Heb je je deze zomer, terwijl je op het strand lag, afgevraagd wat er in je zonnebrandcrème zat dat het UV-licht van de zon blokkeerde en je huid beschermde?

In veel van dergelijke producten wordt een groot aantal chemische stoffen gebruikt. De HBO-documentairereeks Niet zo mooi onderzoekt schadelijke chemicaliën die in de schoonheidsindustrie worden gebruikt en richt zich met name op de ervaringen van consumenten en werknemers die zeggen dat ze zijn blootgesteld aan schadelijke stoffen in producten voor persoonlijke hygiëne. Bovenal is het een huiveringwekkende onthulling van het gebrek aan regulering van cosmetica in de Verenigde Staten.

Volgens de Amerikaanse Food & Drug Administration (FDA) hebben de Verenigde Staten slechts 11 schadelijke stoffen in cosmetische producten verboden. Ter vergelijking: de Europese Unie (EU) verbiedt meer dan 1.300 stoffen en beperkt meer dan 250 met een concentratiedrempel.

De Verenigde Staten is een van ‘s werelds grootste markten voor de cosmetica-industrie. Studies uitgevoerd daarin Europaen in Azië hebben bevestigd dat vrouwen veel vaker cosmetica en producten voor persoonlijke hygiëne consumeren dan mannen en de overgrote meerderheid van de werknemers (90%) uitmaken van professionele schoonheidsdiensten zoals haar- en nagelsalons.

Sommige geïnterviewden in de serie beweren te hebben gecontracteerd mesothelioom, een vorm van kanker die het weefsel rondom lichaamsorganen aantast, als gevolg van asbest dat wordt aangetroffen in talk en make-up. Anderen leggen uit dat ze vruchtbaarheidsproblemen en zelfs miskramen hebben gehad als gevolg van blootstelling aan ‘dagelijkse chemicaliën’ die hormonen verstoren, formeel bekend als hormoonontregelaars. Deze omvatten bisfenol A (BPA), dat kan worden gevonden in oogmake-up en nagellak, of ftalaten, die voorkomen dat nagellak barst en ervoor zorgen dat de geur van parfums blijft hangen.

De verschillen tussen de continenten

Ondanks de parallellen verschillen de continenten fundamenteel over hoe ze stoffen in cosmetica en andere producten voor persoonlijke hygiëne reguleren.

De FDA heeft weinig macht als het erom gaat te eisen dat fabrikanten de ingrediënten en veiligheidsgegevens van hun producten vrijgeven. Bij gebrek aan dergelijke kritische informatie moet het agentschap niettemin de bewijslast dragen en aantonen dat een bepaalde stof schadelijk is bij het beoogde gebruik om deze uit de circulatie te halen.

In de EU daarentegen is de Verordening cosmetische producten kader stelt de regels vast voor het op de markt brengen van stoffen op basis van hun effecten op de menselijke gezondheid. Het Wetenschappelijk Comité voor consumentenveiligheid (WCCV) adviseert de Europese Commissie ook over de gezondheids- en veiligheidsrisico’s van cosmetische producten en hun ingrediënten. Tot slot, en in tegenstelling tot de VS, ligt de bewijslast van veiligheid bij de fabrikant, die gegevens over cosmetische producten moet toevoegen aan het Cosmetic Products Notification Portal (CPNP) dat beschikbaar is voor bevoegde autoriteiten, WCCV en gifcentra.

Make-upgebruikers veilig houden in Europa

In Europa is de fabrikant altijd verantwoordelijk voor de veiligheid van de producten die hij op de markt brengt, en elk product moet een veiligheidsbeoordeling hebben ondergaan voordat het wordt verkocht. De vuistregel is dat stoffen die zijn geclassificeerd als kankerverwekkend, mutageen of giftig voor de voortplanting (CMR) van categorie 1 of 2, niet in cosmetica mogen voorkomen. Na een verplichte veiligheidsbeoordeling door het WCCV kunnen bepaalde uitzonderingen worden toegestaan. Andere EU-regelgeving over chemicaliën vormt een aanvulling op de veiligheidsbepalingen op basis van een classificatieprocedure voor gevaarlijke stoffen zoals CMR, en biedt ook een vangnet voor milieurisico’s van cosmetica nadat ze zijn afgewassen.

Een snelle blik over de lijst met verboden stoffen van de Europese Cosmeticaproductenverordening blijkt dat asbest in alle cosmetische producten verboden is. Bovendien is de productie en het in de handel brengen van asbest volledig verboden, behalve in het geval van gebruik voor de productie van asbest chloor en natriumhydroxide, twee chemicaliën die volgens de toezichthouder in huishoudelijke schoonmaakmiddelen worden aangetroffen. Asbest is daarmee een duidelijke en strikte “no go” op de Europese cosmeticamarkt.

Evenzo zijn BPA en ftalaten ook verboden in cosmetica. BPA is in de EU officieel geclassificeerd als giftig voor de voortplanting, een hormoonontregelaar en opgenomen in de kandidatenlijst van zeer zorgwekkende stoffen (SVHC). Dit betekent dat de consument fabrikanten kan verzoeken hen te informeren over de aanwezigheid van de chemische stof in hun artikelen vanaf 0,1 gewichtsprocent in het artikel, zoals gespecificeerd onder de EU-richtlijnen REACH-verordening.

Hoe zit het met titaandioxide? Een wit en ondoorzichtig poeder, de chemische stof wordt al bijna een eeuw gebruikt als wit pigment en is te vinden in kleurcosmetica zoals oogschaduw en rouge, losse en geperste poeders. De weerstand tegen ultra-gewelddadig licht maakt het ook een belangrijk ingrediënt in veel zonnefilters. De EU classificeert het als een categorie 2 kankerverwekkende stof bij inademing, wat betekent dat het vermoeden bestaat dat deze stof bij inademing kanker veroorzaakt. Er gelden bepaalde beperkingen voor het gebruik ervan in cosmetische producten en deze komen vooral voor in producten die worden gespoten. Zo wordt voor professionele haarsprayproducten en kleurstoffen een grensdrempel van 1,1% gesteld. Poedertoepassingen die « kunnen leiden tot blootstelling van de longen van de gebruiker door inademing » zijn verboden.

Hoe zeker kunnen EU-consumenten zijn?

Als het gaat om de wettelijke kaders rond chemicaliën en cosmetische producten, kent de Europese markt uitgebreide veiligheidsvoorzieningen.

Regelgeving kan echter een uitdaging zijn om af te dwingen binnen het domein van internationale handel en online verkoop. EU-rapporten hebben gewezen op de aanwezigheid van enkele schadelijke stoffen in cosmetica en andere producten voor persoonlijke verzorging die op de Europese markt circuleren. In 2018 werd in Tsjechië en Nederland asbest aangetroffen in één merk make-up, waaronder enkele artikelen die in China zijn gemaakt en bestemd zijn voor kinderen.

De Europese handhavingsautoriteiten werken samen om dergelijke producten op de EU-markt te vermijden, en de Safety Gate-platform waarschuwt consumenten voor niet-conforme goederen binnen de EU. Verder is de 2020 Europese strategie voor chemicaliën voor duurzaamheid streeft naar een nog hoger niveau van consumenten- en milieubescherming met zijn verschillende acties, zoals het in aanmerking nemen van « cocktaileffecten » van chemicaliën.

Uw blootstelling aan schadelijke chemicaliën verminderen: een checklist

Voor Europese consumenten die hun potentiële blootstelling aan schadelijke chemicaliën willen verminderen, volgen hier enkele veiligheidsrichtlijnen en hulpmiddelen:

• Als u gevoelig bent voor veelvoorkomende allergenen, zoek dan naar ongeparfumeerde cosmetica waarvan de etiketten de woorden niet bevatten geur of parfum.
• Probeer in het belang van het milieu en de persoonlijke gezondheid de gebruikte dosering te beperken. Of het nu een shampoo of een reinigingsmiddel is, meestal zijn kleine hoeveelheden voldoende om uw haar of een oppervlak schoon te maken.
• Wees op uw hoede voor minder dure geïmporteerde cosmetische en hygiëneproducten. De consument kan op het etiket kijken in welk land het product is vervaardigd. Fabrikanten buiten de EU zijn niet noodzakelijkerwijs op de hoogte van EU-regelgeving en besteden mogelijk minder aandacht aan productveiligheid.
• Vertel uw medische professional over eventuele ongewenste bijwerkingen na het gebruik van een product. Bewaar de productverpakking en het etiket voor verdere referentie.
• Gebruik de hulp van Europese apps die chemicaliën in producten detecteren, zoals INCI Beauty (voor cosmetica), ToxFox (voor cosmetica en artikelen) en Scan4Chem (voor alledaagse artikelen zoals kleding, keukengerei, sportartikelen, elektronica, etc.)
• Maak gebruik van uw recht op informatie over SVHC’s in artikelen door informatie op te vragen bij leveranciers.

Auteur

Dat Freudenthal R&T-medewerker, Luxemburgs Instituut voor Wetenschap en Technologie (LIST)

Openbaarmakingsverklaring