Een afbeelding van een oude Maya-tempel.
Blootstelling aan kwik kan een gezondheidsrisico zijn geweest voor de oude Maya’s.
De oude Maya-steden van Meso-Amerika blijven bezoekers verbazen. Onder het bodemoppervlak schuilt echter een onverwacht gevaar: kwikverontreiniging. Dat hebben onderzoekers ontdekt in een overzichtsartikel dat in het tijdschrift is gepubliceerd Grenzen in de milieuwetenschappen dat deze vervuiling niet modern is: het is het resultaat van het wijdverbreide gebruik door de Maya’s van kwik en kwikhoudende producten tussen 250 en 1100 CE. Er zijn gebieden waar de vervuiling zo ernstig is dat het tegenwoordig een gezondheidsrisico kan vormen voor nietsvermoedende archeologen.
Hoofdauteur Dr. Duncan Cook, universitair hoofddocent aardrijkskunde aan de Australian Catholic University, zei: “Kwikverontreiniging in het milieu komt meestal voor in hedendaagse stedelijke gebieden en industriële landschappen. Het ontdekken van kwik diep in de bodem en sedimenten in oude Maya-steden is moeilijk uit te leggen totdat we de archeologie van de regio gaan overwegen die ons vertelt dat de Maya’s eeuwenlang kwik gebruikten.
Oude antropogene vervuiling
Voor het eerst hebben Cook en collega’s hier alle gegevens over kwikconcentraties in de bodem en sedimenten op archeologische vindplaatsen in de oude Maya-wereld beoordeeld. Ze tonen aan dat kwikverontreiniging overal waarneembaar is, behalve in Chan b’i op locaties uit de klassieke periode waarvoor metingen beschikbaar zijn, waaronder Chunchumil in het huidige Mexico, Marco Gonzales en Actuncan in Belize, La Corona, Tikal, Petén Itzá, Piedras Negras en Cancuén in Guatemala, Palmarejo in Honduras en Cerén, een Meso-Amerikaanse « Pompeii ».
Concentraties variëren van 0,016 ppm in Actuncan tot een verbazingwekkende 17,16 ppm in Tikal. Ter vergelijking: de Toxic Effect Threshold (TET) voor kwik in sedimenten is gedefinieerd als 1 ppm.
Zware gebruikers van kwik
Wat veroorzaakte deze prehistorische kwikverontreiniging? De auteurs benadrukken dat verzegelde vaten gevuld met ‘elementair’ (dwz vloeibaar) kwik zijn gevonden op verschillende Maya-locaties, bijvoorbeeld Quiriqua in Guatemala, El Paraíso in Honduras en de voormalige multi-etnische megastad Teotihuacan in Centraal Mexico. Elders in de Maya-regio hebben archeologen voorwerpen gevonden die zijn geverfd met kwikhoudende verven, voornamelijk gemaakt van het mineraal cinnaber.
De auteurs concluderen dat de oude Maya’s vaak cinnaber en kwikhoudende verven en poeders gebruikten voor decoratie. Dit kwik kan dan zijn uitgeloogd uit patio’s, vloeroppervlakken, muren en keramiek en zich vervolgens in de bodem en het water hebben verspreid.
« Voor de Maya’s konden objecten bevatten ch’ulel, of zielskracht, die in bloed woonde. Daarom was het briljante rode pigment van cinnaber een onschatbare en heilige substantie, maar zonder dat ze het wisten was het ook dodelijk en zijn erfenis blijft bestaan in de bodem en sedimenten rond oude Maya-sites, « zei co-auteur Dr. Nicholas Dunning, een professor aan de Universiteit van Cincinnati.
Aangezien kwik zeldzaam is in de kalksteen die ten grondslag ligt aan een groot deel van de Maya-regio, speculeren ze dat elementaire kwik en cinnaber gevonden op Maya-sites oorspronkelijk kunnen zijn gewonnen uit bekende afzettingen op de noordelijke en zuidelijke grenzen van de oude Maya-wereld, en geïmporteerd naar de steden door handelaren.
Gezondheidsrisico’s en de ‘Mayacene’
Al dit kwik zou een gevaar voor de gezondheid van de oude Maya’s zijn geweest: de effecten van chronische kwikvergiftiging omvatten bijvoorbeeld schade aan het centrale zenuwstelsel, de nieren en de lever, en veroorzaken tremoren, verminderd gezichtsvermogen en gehoor, verlamming en geestelijke gezondheid problemen. Het is misschien veelbetekenend dat een van de laatste Maya-heersers van Tikal, Dark Sun, die regeerde rond 810 CE, in fresco’s wordt afgebeeld als pathologisch zwaarlijvig. Obesitas is een bekend effect van het metabool syndroom, dat kan worden veroorzaakt door chronische kwikvergiftiging.
Er is meer onderzoek nodig om te bepalen of blootstelling aan kwik een rol speelde bij grotere sociaal-culturele veranderingen en trends in de Maya-wereld, zoals die tegen het einde van de Klassieke Periode.
Co-auteur Dr. Tim Beach, een professor aan de Universiteit van Texas in Austin, zei: « We concluderen dat zelfs de oude Maya’s, die nauwelijks metalen gebruikten, ervoor zorgden dat de kwikconcentraties in hun omgeving sterk verhoogd waren. Dit resultaat is nog meer bewijs dat net zoals we nu in het ‘Antropoceen’ leven, er ook een ‘Maya antropoceen’ of ‘Mayaceen’ was. Metaalverontreiniging lijkt door de geschiedenis heen een gevolg van menselijke activiteit te zijn geweest.”
Referentie: « Environmental legacy of pre-Columbian Maya kwik » door Duncan E. Cook, Timothy P. Beach, Sheryl Luzzadder-Beach, Nicholas P. Dunning en Simon D. Turner, 23 september 2022, Grenzen in de milieuwetenschappen.
DOI: 10.3389/fenvs.2022.986119
De studie werd gefinancierd door de Australian Research Council.
